Kynbundið ofbeldi og ofbeldi í nánum samböndum spyr ekki um stað né stund og Suðurland er þar engin undantekning. Heimilisofbeldi er meðal annars skilgreint í almennum hengingarlögum með eftirfarandi hætti:
„Hver sem endurtekið eða á alvarlegan hátt ógnar lífi, heilsu eða velferð núverandi eða fyrrverandi maka síns eða sambúðaraðila, niðja síns eða niðja núverandi eða fyrrverandi maka síns eða sambúðaraðila, áa síns, eða annarra sem búa með honum á heimili eða eru í hans umsjá, með ofbeldi, hótunum, frelsissviptingu, nauðung eða á annan hátt, skal sæta fangelsi allt að 6 árum.“
Mikil vitundarvakning hefur orðið undanfarin ár á þeirri ógn sem heimilisofbeldi er fyrir þá sem því sæta. Gripið hefur verið til verulegra verklagsbreytinga hjá lögregluyfirvöldum og tekið er fast á því þegar grunur er um heimilisofbeldi og kemur lögregla á vettvang þegar það á við. Það gerir gæfumuninn að koma þolendum úr aðstæðum og í viðeigandi aðstoð. En hvað svo? Hvað tekur svo við þegar konur eru tilbúnar að fara út úr aðstæðum og jafnvel með ung börn? Til að einfalda leið þolenda var sett á fót úrræði árið 2016 sem heitir Bjarkarhlíð. Hlutverk hennar er að virka sem lágþröskuldaúrræði fyrir þolendur ofbeldis og veita ráðgjöf til þolenda um næstu skref, réttarstöðu og félagsaðstoð. Árið 2019 var sambærilegt úrræði stofnað á Akureyri undir nafninu Bjarmahlíð.
Suðurland er sá hluti landsins nær yfir hvað stærsta landsvæðið og teygir anga sína víða. Umdæmi Lögreglustjórans á Suðurlandi er þar af leiðandi mjög víðfermt en það nær frá Ölfus allt austur á Höfn. Suðurland er mjög dreifbýlt og því getur verið erfitt að sækja sér aðstoðar og koma sér út úr aðstæðum ef ekkert úrræði er í boði á Suðurlandi. Frá 2015 fram til ágúst 2019 voru skráð 4341 heimilisofbeldismál hjá lögreglu en þar af voru 265 eða 6,1% þeirra á Suðurlandi. Er það þriðji hæsti fjöldi skráninga á landinu á eftir höfuðborgarsvæðinu og Suðurnesjum. Umtalsverð aukning hefur verið í skráningum heimilisofbeldis frá árinu 2019 en miðað við bráðabirgðatölum frá embætti ríkislögreglustjóra er sú fjölgun mest á Suðurlandi. Þar tvöfaldaðist fjöldi mála frá árinu á undan og fór úr alls 43 árið 2018 í 85 árið 2019. Þarna eru aðeins um skráð brot og þá eru frátalin þau brot sem ekki er vitað af. Þetta er að undanskildum kynferðisbrotum sem skráð voru hjá lögreglu en alls 7004 kynferðisbrot skráð hjá lögreglu frá árinu 2001 til 2018 en 651 þeirra var skráð á Suðurlandi eða um 9,3% kynferðisbrota á fyrrgreindu tímabili.
Af framangreindu leiðir að þörfin fyrir úrræði á borð við Bjarkahlíð og Bjarmahlíð hafi verið til staðar á Suðurlandi um eitthvert skeið. Í samræmi við þörfina stofnaði Sóroptimistaklúbbur Suðurlands úrræði fyrir þolendur ofbeldis á Suðurlandi sem ber nafnið Sigurhæðir. Sigurhæðir eru fyrsti formlegi samhæfingar- og samstarfsvettvangur aðila sem koma að málum er tengjast kynbundnu ofbeldi á Suðurlandi. Samstarfsaðilar verkefnisins eru Lögreglan á Suðurlandi, Heilbrigðisstofnun Suðurlands, félagsþjónustur sveitarfélaga Árnesþings, Árborgar, Rangárvalla- og V-Skaftafellssýslu og Kvennaráðgjöfin.
Víðtæk þjónusta og meðferð verður veitt þolendum óháð því hvaða tegund ofbeldis er um að ræða, því markmiðið er að veita konum 18 ára og eldri þjónustu hvort sem ofbeldið er líkamlegt, andlegt eða kynferðislegt. Hjá Sigurhæðum verður boðið uppá sérhæfða áfallameðferð sem er ekki í boði innan að öðru leyti sambærilegra úrræða
Kvennaráðgjöfin mun standa að lögfræðiráðgjöf. Lögreglan á Suðurlandi þjónustar þolendur og veitir ráðgjöf og upplýsingar. Mannréttindaskrifstofa Íslands aðstoðar erlenda þolendur og býður uppá túlkaþjónustu. Sigurhæðir munu kappkosta við að veita reglubundna fræðslu um málefni sem tengjast úrræðinu. Öll þjónusta Sigurhæða verður þolendum gjaldfrjáls.
Því er mikilvægt að tryggja aðgang þolenda á Suðurlandi viðeigandi úrræði og einfalda skrefin í átt að öruggu lífi en einnig að þolendur viti réttarstöðu sína. Það er því afskaplega ánægjulegt að geta sagt frá því að Sigurhæðir opna formlega þann 22. mars n.k. og tekur úrræðið hlýlega á móti þeim sem á því þurfa að halda. Það á enginn að þurfa að búa við hræðslu eða ofbeldi á heimili sem fyrir okkur á að vera griðarstaður þar sem öryggið er í fyrirrúmi og táknmynd vellíðunar. Tökum höndum saman og aðstoðum hvor aðra upp hæðina í átt að öruggu og friðsælu lífi.
Hafdís Hrönn Hafsteinsdóttir
Höfundur er lögfræðingur hjá Kvennaráðgjöfinni og í verkefnastjórn Sigurhæða