Hugvekja um illa meðferð dýra og umgengni á sveitabæjum

Vestur-Landeyjar eru sveitin mín, þótt eg hafi flust héðan fyrir hálfri öld. Mér þykir vænt um þessa góðu sveit og ég vil veg hennar sem mestan.

Ég hef fylgst með mannlífinu hér úr fjarska, en einnig úr návígi stundum. Hér voru aðstæður til búskapar bágbornar lengi, búin lítil, ræktunarskilyrði erfið. Stórir mýrarflákar gáfu reyndar af sér safaríka, kjarngóða, kúgæfa og hávaxna stör, (söf og brok). Framræsla mýranna og þurrkun landsins breytti kotunum í ræktunarbýli með arðsaman rekstur.

Nú á dögum er ánægjulegt, að fara um þessa sveit og sjá myndarleg bú og reisulegar byggingar víða. Öll skilyrði eru í Landeyjum fyrir glæstan búskap með góðan húsakost og frjósama jörð til framtíðarþarfa. Þær geta orðið og verða Mesapótamía eða matarkista framtíðarinnar til fyrirmyndar öðrum, bæði búskapurinn og mannlífið. Að því ber að stefna, en að ýmsu þarf að huga.

Í þessari grein geri ég athugasemdir við umgengni á sveitabæjum, úti sem inni og þörfina fyrir vinsamleg samskipti manna milli.. Þessi skrif eiga ekki eingöngu við sveitina mína. Vonandi vekja þau vilja einhverra til markvissra úrbóta, þar sem þeirra er þörf og fyrr en verið hefur. Einnig er í þessari grein vikið að illri meðferð útigangshrossa og nautgripa.

Víða um land er brotið á rétti skepnanna til manngerðra skýla, þar sem ekki eru fullnægjandi náttúrleg skjól og víða eru ómerkilegar mishæðir eða skurðruðningar metnar fullnægjandi náttúrleg skjól af búfjáreftirlitsmönnum. Ótrúlegt er, hvernig búfjáreftirlitsmenn geta metið ómerkilegt hrófatildur sem fullnægjandi skýli fyrir skepnurnar í hrakviðrum. Ótrúlegt er hve kröfulausir um gott drykkjarvatn búfjáreftirlitsmenn eru sumir hverjir og í mati á svokölluðum náttúrlegum skjólum. Ótrúlegt er að eigendur telji sér sæmandi að henda heyi á jörðina, nauðbitna oft á sama blettinn og láti það troðast niður í svaðið og jörðina breytast í forarvilpu.

Hér þurfa ýmsir að taka betur á og reka af sér slyðruorð gagnvart dýravernd: eigendur, búfjáreftirlitsmenn, sveitarstjórnir, héraðsdýralæknar, yfirdýralæknir, Matvælastofnun, lögregla, sýslumenn. Almennir borgarar hafa einnig sínar skyldur, þegar þeir verða varir við illa meðferð dýra. Takið þetta til ykkar, sem ekki eruð blindir á illa meðferð dýra og látið til ykkar taka. Þetta kemur okkur öllum við. Látið eigendurna heyra óánægju ykkar, látið eftirlitsaðilana ekki í friði. Endurtakið athugasemdir ykkar með vaxandi þunga.

Sitt hvað þarf að laga
Ég hef nokkrar ábendingar gerðar í vinsemd. Ég vona að menn taki þeim vel og minnist gamla máltækisins: „Sá er vinur, sem til vamms segir“. Það særir mig, þegar ég sé slæma umgengni utan húss á sveitabæjum, meira að segja við fjölfarna vegi. Þótt víða sé snyrtilegt þarf aðeins einn til að spilla orðspori heillar sveitar. Það þarf að taka til hendi, hjálpa þeim til að fjarlægja ónýtar vélar og bíla, tína saman drasl, fegra og mála húsin, sem ekki geta það eða láta það dragast. Hér þarf oft samhjálp.

Það þarf meira bein í nefið á eftirlitsaðilum og meira aðhald af umhverfinu, meiri vináttu, hvatningu og samstöðu fólksins. Það þarf að útvega fjármagn frá samfélaginu til að létta mönnum úrbætur, minnka kostnað við það, sem ekki er eins nauðsynlegt. Fallegt útlit bygginga og snyrtileg umgengni eykur og viðheldur virðingu og stuðlar að tiltrú almennings á gæðum framleiðslunnar á viðkomandi bæ. Sóðaskapur og slóðaskapur einstakra manna bitnar á öllu samfélaginu líka á þeim, sem standa sig vel og spillir því góða orðspori, sem með réttu hefur skapast um landbúnaðinn.

Ógeðslegar myndir voru sýndar nýverið í sjónvarpsfréttum frá bæ í Borgarfirði með mjólkurkýr í húsþrengslum, for upp fyrir lagklaufir, klepra um læri, kvið og bak, slettur af skít upp um alla veggi, illa þrifin tæki. Á þessum bæ var verið að framleiða kjöt og mjólk fyrir fólk, viðkvæmustu matvöru. Eigandinn stóð frammi fyrir fréttamanninum, án þess að skammast sín og deildi hart á eftirlitsaðilana. Slík framkoma spillir tiltrú almennings fær marga til að efast um gagnsemi eftirlits og gæði landbúnaðarframleiðslunnar. Þeir hætta að kaupa mjólk.

Ég vona að slík hörmung finnist ekki í Landeyjum, en ef svo er, þarf að bæta úr strax. Ekki bíða mánuðum saman eins og gert var á þessum bæ. Góð þrif og umgengni um húsnæði og umhverfi, gott fóður, vatn og umhirða gripanna, góð loftræsting, nægilegt pláss, góð birta og ekki síst það að vera góður við dýrin er það sem þarf. Það kostar lítið, ef jafnt og þétt er stefnt í rétta átt og aldrei neitt látið draslast niður. Ég kom í dag á bæ í þessari sveit, þar sem allt þetta er til fyrirmyndar. Þó eru þar til umhirðu menn, sem farnir eru að eldast og tapa kröftum og hreyfigetu. Þessi bær og búendur þar hafa fengið viðurkenningu samfélagsins sem fyrirmynd annarra í snyrtimennsku. Höfum þá sem fyrirmynd. Einhvern tíma þóttust menn geta brosað í kampinn og talið þessa menn skrýtna. Nú mega þeir hinir sömu líta í eigin barm. Ætli við séum ekki skrýtnari sjálf.

Loks er skjólleysið hjá útigangshrossum, sem er allt of algengt og jafnvel líka hjá nautgripum. Það sker hjarta mitt að sjá það. Allt of víða, eru hross höfð í litlum hólfum, nauðbitnum og upptroðnum. Þau geta ekki leitað sér skjóls í hrakviðrum. Oftast er nóg hey, en gott vatn vantar. Útlendingar eru farnir að taka eftir þessu og spyrja „Á hvaða stigi er dýravernd á Íslandi?“ Hér vantar vinsamlegar leiðbeiningar og hjálp, aðhald eftirlitsaðila og almennings. Það er augljóst flestum, sem vilja sjá, að þetta er til skammar. Er eitthvað af hrossum eða nautgripum í þessari sveit á útigangi, sem ekki hefur lögboðin skjól? Það er gott, ef allt er í lagi, ef ekki, beitið þá í vinsemd leiðbeiningum við þá, sem brjóta á rétti skepnanna. Gefið þeim engan frið, ef þeir þráast við. Látið eftirlitsaðilana vita aftur og aftur. Ekki láta eins og þið sjáið ekki neitt.

Ömmurnar mínar
Hún amma mín vildi að mér þætti vænt um öll dýr, meira að segja flugur. Ekki mátti „kvelja ljós“, ekki nota ljót orð. „Gressilegt“ og „grólegt“ voru sterkusta orðin, sem hún notaði. „Gróflegt“ var full sterkt. Ég átti aðra ömmu, sem einnig gaf sér tíma til að tala við börn. Báðar ömmur mínar og móðir lögðu áherslu á hreinlyndi og heiðarleika. Eitt boðorð felur í sér flest önnur boðorð: „Breyt þú við aðra eins og þú vilt að aðrir breyti við þig“. Hún amma mín fékk mig til að lofa því, að láta ekki óreglu af neinu tagi ná tökum á mér, hvorki áfenga drykki eða reyk.

Það vantar fleiri ömmur
Það vantar fleiri ömmur og afa, foreldra, eða aðra sem gefa sér tíma til að tala við ung börn og börn á mótunarskeiði og kenna þeim bænavers, góða siði, þekkja rétt frá röngu, illt frá góðu. Hollt uppeldi ungs fólks er mikilvægara en flest annað, ef við eigum að halda reisn og standa okkur í samkeppni þjóðanna.

Líka þarf að bæta siðferði margra hinna fullorðnu. Tugthús nútímans eða ,,betrunarhús” svokölluð duga ekki. Hér þarf nýja hugsun. Þjóðfélagið hefur breyst. Margir, sem komast „í aðstöðu“ til að hygla sjálfum sér á kostnað annarra, gera það og féfletta saklaust og varnarlaust fólk. Skyldu bankaræningjar og svikahrappar nútímans hafa átt foreldra eða ömmu, sem gaf sér tíma til að setjast á rúmstokkinn hjá þeim tala við þá leiðbeinandi með ástúð um það, hvað væri gott og hvað slæmt siðferði?. Ég efast um það. Það væri annars fróðlegt að kanna það, spyrja þá að því.

Allt of margt ungt fólk er rótlaust og óreglusamt og allt of margt fullorðið fólk lætur það sig litlu skipta. Aldrei má sýna ósómanum umburðarlyndi. Mörg merki eru sjáanleg um breytingu til hins verra í þjóðfélagi okkar, svo sem, sívaxandi notkun áfengis og annarra vímugjafa, notkun eiturlyfja, agaleysi, ofsaakstur, tillitsleysi við náungann og tilefnislausar ofbeldisárásir á borgara, sem vekja undrun og óhug. Það vantar að gefa vitru og hæfu, fullorðnu fólki hlutverk í stað þess að ýta því til hliðar á ellimörkum.

Njóta þarf góðs af þekkingu þess og reynslu til að tala við börn, meðan það hefur starfsþrek og vilja til góðra verka, tengja dvalarheimili aldraðra og leikskóla, taka fullorðið siðblint fólk í endurmenntun. Það vantar ömmur og afa ekki síður en sérfræðinga.